E vërteta mbi Shatërvanin e Durrësit - Thesari

Në 2008 Bashkia e Durrësit ideoj projektin për "Rivitalizimin e Sheshit Iliria të qytetit të Durrësit" dhe hapi një konkurs ndërkombëtar me vlerën 5 milion euro, fond kredi nga Banka Arabe. Për këtë projekt në atë kohë Kryetari Bashkisë Vangjush Dako shprehet se Sheshi Iliria

"...është zemra e përhershme e qytetit, përfaqësuese dhe simbol, vendi publik kryesor i jetës kolektive...". 
(Gazeta Shqip 13/10/2008)

Dhe në të vërtetë ashtu ka qënë për të gjithë durrsakët që me atë shesh identifikonin qëndrën e Durrësit.

Mirëpo nuk dihet sa e kishte vënë re Kryetari i Bashkisë deri në atë kohë që në atë shesh ndodhej një shatërvan i cili është ndërtuar si pjesë e të njëjtit projekt me ndërtesën e Bashkisë ku ai sot ka zyrën. Nuk dihet as nëse e ka vënë re shatërvanin kur ka hedhur ndonjëherë sytë nga dritarja e zyrës apo kur dilte nga dera e Bashkisë. Ajo që dihet është se në projekt nuk kishte asnjë frazë apo kusht ku të specifikohej apo të përmendej shatërvani ekzistues. Dhe për rrjedhojë studiot që morrën pjesë në konkurim duke mos pasur asnjë kusht specifik për tu përmbajtur, nuk ishin të kushtëzuara që ta ruanin shatërvanin edhe pse në KRT e Durresit të asaj kohe ka pasur debate të ashpra për të përcaktuar kushte specifike në projekt. Por Kryetari i Bashkisë nuk i mori në konsideratë këto propozime.

Dita e konkurimit erdhi dhe 36 studiot konkuruese prezantuan secila projektin e vet dhe ja vunë përpara për vlerësim kësaj jurie ndërkombëtare të ngritur nga Bashkia:

1. Vangjush Dako - president nderi (Kryetari Bashkisë)
2. Alain Coussaran - arkitekt nga Franca
3. Luca Zevi - arkitekt i Institutit Kombëtar Italian të Arkitekturës
4. Alberto Monti - arkeolog në Universitetin e Parmës
5. Roco Maragna - arkitekt nga Kanadaja
6. Edi Muka - kritik arti
7. Viktor Dhimgjini - arkitekt
8. Marin Biçoku - arkitekt nga Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit

Kjo juri, nga të gjitha projektet e prezantuara vlerësoi pesë më të mirat për përzgjedhjen finale. Nga këto pesë studio do të zgjidhej më vonë projekti më i mirë për sheshin e qëndrës së Durrësit. Duhet theksuar këtu se edhe pse nuk ishin përcaktuar kushte nga Bashkia për ruajtjen dhe përshtatjen e shatërvanit, të gjitha studiot, që konsideroheshin prestigjoze dhe me eksperiencë, e kishin marrë në konsideratë shatërvanin dhe e kishin pjesë të projekteve të tyre, përvec një studioje. Dhe kjo ishte studio italiane "Michele Cro" projekti i së cilës e kaloi fazen e parë të konkurimit dhe u rendit midis pesë projekteve finale nga juria. Në vazhdim, për të respektuar proçedurën ligjore, Bashkia vendos ti bëjë publike të pesta projektet finale dhe u jep mundësinë shoqërisë civile, qytetarëve dhe publikut të jepnin mendimin e tyre dhe të votonin projektin më të mirë që ata mendonin. 

"Të pesta projektet në garë u ekspozuan në hollin e pallatit të kulturës "Aleksandër Moisiu", bashkë me maketet përkatëse, ndërsa gjatë ditëve të shqyrtimit është shfaqur edhe dokumentari "Sheshi Iliria ndër vite". 
(Gazeta Shqip 02/02/2009)

Në përfundim të ekspozimit qytetarët e dhanë votën e tyre dhe...

"...në votimin që është bërë në një kuti të veçantë për të marrë mendimin e publikut, "Sun Dial" e studios 3W Architecture Limited e Britanisë së Madhe është cilësuar si më e suksesshme duke marrë numrin dërrmues të votave".
(Gazeta Metropol 02/02/2009)

Pse votoi publiku për projektin e studios angleze? 
Përvecse kjo studio nuk e kishtë hequr apo spostuar shatërvanin nga sheshi, projekti i tyre parashikonte

"...ndërtimin e orës solare më të gjatë në botë, e cila mendohet se do të ishte në një atraksion turistik për qytetin bregdetar të Durrësit, pasi do të ngrihej mbi një kullë çeliku duke kapur lartësinë 70 metër e gjatë".
(Gazeta Metropol 02/02/2009)

Dhe jo vetëm kaq, por hija e kësaj ore solare, sipas projektusve, do të binte çdo ditë në orën 12 të drekës... te shatërvani.

Por këto elementë nuk u konsideruan me sa duket nga juria, dhe siç dihet nga të gjithë sot, juria zgjodhi fituese projektin italian "Folding" të studios romane "Michele Cro", pikërisht të vetmin projekt nga të gjitha projektet e prezantuara, ku shatërvani ekzistues ishte fshirë nga faqja e dheut. Kjo përzgjedhje tregon qartë se marrja e mendimit të shoqërisë civile te ne bëhet thjesht se e kërkon proçedura ligjore, por mos e rrej mendja ndonjërin se me të vërtetë kanë nevojë për mendimin e tij. Pra një proçedurë fiktive burokratike për të qënë në rregull me ligjin e që mos të thonë pse s'na pyetët dhe ne, edhe pse nuk e vë njëri në llogari mendimin tënd. Shkurt për "m'ka çu nana me la gojën".

Po çfarë parashikonte projekti fitues italian? 
Parashikon një shesh-besh për te gjithë hapesiren, me dy pellgje uji në mes si shatervani tashmë i vdekur që dikur ishte në qëndër të Tiranës, por më i cekët. Uji do hidhet nga poshtë nga shatërvane të vogla (si tek sheshi Azem Hajdari). Këto pellgje me ujë do kufizohen me bordura ku mund të ulen turistët e shumtë që do dynden për ta parë por gjithashtu ky shatërvan do jetë edhe dinamik; që dmth në raste mitingjesh apo aktivitetesh do "përzihen" turistët, do hiqet uji dhe do mbushet me mitingash.

 

Ky ishte projekti fitues që zgjodhi juria. Kush mund të ishin arsyet e jurinë për këtë zgjedhje?

"...në argumentimin e bërë nga juria ndërkombëtare u tha se projekti italian "Folding" mund t‘i përshtatet më mirë qendrës dhe zbaton plotësisht pikat e kërkuara në ruajtjen e trashëgimisë historike".
(Gazeta Shqip 02/02/2009)

Në fakt është komplet e kundërta, sepse e vetmja pikë referimi në atë shesh me satusin e trashëgimisë historike është shatërvani dhe kjo pikë nuk ishte kërkuar në asnjë vend nga Bashkia kur u shpall konkursi. Dhe kjo përzgjedhje ose ndoshta dhe parazgjedhje (siç ndodh shpesh te ne) nuk është pritur mirë dhe nuk kaloi pa debate si nga qytetarët e shoqëria civile ashtu edhe dhe nga intelektualët e qytetit.

"Projekti për rehabilitimin e sheshit në qendër të Durrësit, që parashikon heqjen e shatërvanit, ka shkaktuar debate mes disa qytetarëve dhe kryetarit të Bashkisë. Gjatë një takimi për këtë çështje, përfaqësues të shoqërisë civile kanë kërkuar ruajtjen e shatërvanit në sheshin "Liria", që sipas tyre, është identifikuar prej dhjetëra vitesh me këtë vepër. Por, kryebashkiaku Dako ka sqaruar se objekti do të zhvendoset në një zonë tjetër dhe do të ruhet si monument kulture."
(Gazeta Shqiptare 19/02/2009)

Pra megjithëse Kryetari Bashkisë e konsideron shatërvanin "monument kulture", ai prap sqaron se objekti do të varroset diku në një qoshe. Tamam ekzekutim i pushtetit në formën e tij më të keqe.

Dhe saga vazhdon. Bashkia pasi i paguan çmimin prej 200 mije euro studios italiane si fituese, merr kështu pronësinë mbi projektin fitues dhe kërkon ta vërë atë në zbatim. Për këtë e dërgon projektin për tu aprovuar në KRT. Duhet theksuar këtu se në atë kohë pushteti qëndror i kishte lënë shumë kompetenca qeverive vendore dhe njëra nga këto ishte edhe KRT. 

Kur në mbledhjen e KRT e pyesin përfaqësuesin e firmës italiane Michele Cro se pse nuk e kishte ruajtur shatërvanin ekzistues por e kishte zëvëndësuar, ai përgjigjet se shatërvani ekzistues ishte i vjetër dhe i dalë mode. Por fakti është se po kjo studio në një projekt të ngjashëm të quajtur "Trame Urbane" që ka bërë në Montesarchio (BN) të Italisë ka pasur identikisht të njëjtin shatërvan në shesh ndoshta më demode se ky i yni dhe studio atë shatërvan e ka ruajtur në projekt. 

http://europaconcorsi.com/projects/18478-Emanuela-Bulli-Enzo-Capone-Giorgia-Martinelli-Michele-Cr-giuseppe-senofonte-Trame-Urbane

Por ndërsa në Itali "ti fanno un' culo grande" sa shatërvani, po të shkojë ndërmend të heqësh objektet simbol, tek ne në Shqipëri i vetmi objekt simbol konsiderohet paraja. I zënë ngushtë përpara këtij fakti, studio italiane nxjerr nga mënga argumentin se në projektin e sheshit "Iliria" shatërvani nuk ka qënë specifikuar si kusht nga Bashkia. 

Por ka dhe një çmënduri tjetër në projektin tonë pa shatërvan. Kur i kërkojnë studios italiane detajet për kostot e llogaritura të projektit fitues që ata kishin bërë, aty mes detajeve një zë ishte edhe e drejta e autorit për shatërvanin modern (dy gropat me ujë) të cilat ishin të huazuara. Dhe vlera për këtë të drejtë autori ishte plot 200 mijë euro të tjera. Kjo do të thotë që Bashkia edhe pse e kishte marrë pronësinë mbi projektin duke paguar për të vlerën 200 mijë euro, për ta vënë në zbatim tashti duhet ti paguante 200 mijë euro të tjera atij që kishte të drejtën e autorit. Me pak fjalë, është njësoj sikur unë të hap një konkurs për këngën më të bukur që dua ta përdor për himn kombëtar, dhe ai që fiton konkursin pasi ka marrë lekët më thotë - dëgjo se refrenin e këngës e kam marrë nga Rihana, kështu që duhet ti paguash edhe Rihanës të drejtën e autorit nqs don ta përdorësh këngën. Gjëra të pakonceptueshme këto për çdo qeveri afrikane por jo për Bashkinë e Durrësit e cila ngulmon me doemos që ky projekt të zbatohet pa ndyshime. Por KRT e Durrësit e hedh poshtë këtë gjë dhe nuk i jep lejen për zbatim.

Me moskalimin në KRT të këtij projekti Banka Arabe anullon kredinë. Vitin tjetër kur Bashkia ka në dorë një fond prej 1 milion eurosh i drejtohet përsëri KRT që të japin dritën jeshile të paktën për pjesët që binin dakort. Kështu projekti u nda me 3 faza. Dhe KRT aprovon lejen për fazën e parë që përfshinte shkallët përpara xhamise, trotuarin dhe atë që sot është ekspozita posht xhamisë. Për këtë aprovim KRT vendosi edhe kushte per llojin e materialit që do përdorej si dhe për mos lejuar ndërtimin e asnjë dyqani aty, pasi fillimisht ishin planifikuar dyqane saqë Xhamia kishte kërkuar që te ato dyqane të shitej vetem ushqim Hallall.

Faza e parë u zbatua dhe siç e dini të gjithë sot kemi ato shkallë moderne plot me turistë. 

Në v. 2011 pushteti qëndror i detyruar edhe nga masakrat urbane nëpër komuna e bashki ja hoqi kompetencat KRT dhe këto kompetenca ja kaloi KKRT. Pra u hoqën KRT e pushtetit lokal dhe tashti çdo leje ndërtimi do jepej vetëm nga KKRT. Me 23 Qershor 2013 qeveria Berisha doli në pension me vota. Tashti Bashkia e Durrësit kishte shancin për të kaluar komplet projektin. Dhe ja ku jemi sot. Fakti që shatërvani i 1930 sot është rrethuar nga fadromat dhe është shënuar për tu ekzekutuar tregon se KKRT ka dhënë aprovimin e vet për ekzekutimin e shatërvanit, gjë që nuk ka marrë kurrë pëlqimin e qytetarit durrsak por vetëm të atyre që pushteti i ka mbyllur sytë nga shëndeti i tepërt.

Referenca:
http://www.balkanweb.com/gazetav5/artikull.php?id=85455
http://arkivamediatike.com/lajme/artikull/iden/184916/titulli/Sheshi-Iliria-ne-dore-te-italianeve
http://arkivamediatike.com/lajme/artikull/iden/185311/titulli/Italianet-marrin-ne-dore-qendren-e-Durresit
http://arkivamediatike.com/lajme/artikull/iden/1046925785/titulli/Durres-arkitektet-kundershtojne-shkaterrimin-e-shatervanit-80-vjecar
http://arkivamediatike.com/lajme/artikull/iden/106571/titulli/Durresi-nis-konkursi-nderkombetar-per-sheshin-Iliria
http://arkivamediatike.com/lajme/artikull/iden/114282/titulli/Perzgjidhen-5-studiot-e-huaja-per-planin-rregullues-te-sheshit-Iliria
http://arkivamediatike.com/lajme/artikull/iden/184420/titulli/Projekti-quotFoldingquot-fiton-konkursin-nderkombetar-per-sheshin-Iliria-ne-Durres
http://arkivamediatike.com/lajme/artikull/iden/186625/titulli/Brenda-vitit-2009-zbatimi-i-projektit-te-qendres-se-qytetit